حافظه فعال
حافظه فعال ساختاری است که در ۵۰ سال گذشته تحقیقات زیادی را در حوزه‌های روانشناسی شناختی، علوم اعصاب شناختی و بالینی برانگیخته است. هسته مرکزی این نیم‌قرن پژوهش تأکید بر نقش حافظه فعال در کنترل رفتار است (اسپوزیتو و پوستل، ۲۰۱۴).
حافظه فعال طبق تعریف بدلی (۱۹۷۴) مسئول نگهداری موقت و دست‌کاری اطلاعات در طول تکالیف شناختی است. حافظه فعال با توانمندی‌های عالی شناختی، نظیر استدلال، حل مسئله و یادگیری رابطه دارد. از طرفی حافظه فعال با پیشرفت تحصیلی و به‌طور خاص در دروس خواندن، نوشتن و ریاضی نیز رابطه دارد.
ساختار حافظه فعال به‌وسیله بدلی و هیچ در سال ۱۹۷۴ تشریح شد. بدلی و هیچ حافظه فعال را سازوکار شناختی فرض می‌کنند که شامل فرایندهای ذهنی متنوعی است. اعتقاد بر این است که حافظه فعال درواقع مسئول نگهداری و دست‌کاری موقت راه‌حل‌ها، ساختارها و خرده اهداف قبل از نتیجه نهایی است (چودرسکی، نکا، ۲۰۱۲).
بررسی تاریخچه حافظه فعال نشان می‌دهد که این نوع حافظه از یک حافظه کوتاه‌مدت به یک سیستم چندوجهی تکامل‌یافته است. مقایسه مدل‌های معاصر حافظه فعال نشان می‌دهد که:
۱- محتوای حافظه فعال نه‌تنها شامل اطلاعات مرتبط با تکلیف بلکه شامل اطلاعات نامرتبط با تکلیف نیز می‌گردد. ۲- حافظه‌ی فعال اجزای آواشناختی و دیداری فضایی دارد.۳- حافظه کوتاه‌مدت یکی از کارکردهای حافظه فعال است (یوان و همکاران، ۲۰۰۶). فهم دقیق و روشن از حافظه فعال نیازمند بررسی سیستماتیک آن و ارتباط آن با سایر کارکردهای شناختی است.
کارکرد حافظه‌ی فعال
به‌طورکلی تصور بر این است که حافظه فعال مسئول ذخیره‌سازی اطلاعات مربوط به تکالیف شناختی و شکل دادن به آن‌ها از طریق هماهنگ کردن اطلاعات و بازداری از اطلاعات نامربوط است.
پژوهش‌های اخیر مشخص ساخته‌اند که حافظه فعال نقش مهمی را در اختلالات روان‌پزشکی همچون اسکیزوفرنی، اختلال عاطفی دوقطبی و وسواس بازی می‌کند. در سال‌های اخیر، ارتباط بین حافظه فعال و فعالیت انتقال‌دهنده‌های عصبی مختلف، به‌خصوص سیستم دوپامینرژیک مغز مشخص‌شده است.
مطالعات ژنتیک مولکولی ارتباط بین توانایی حافظه فعال و سیستم دوپامینرژیک در اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی دوقطبی را نشان می‌دهد (بروکاسکا، ۲۰۰۶).
نقایص در حافظه‌ی فعال به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان یک عامل سببی در مورد اختلالات یادگیری موردبحث قرارگرفته است. مدل معروف حافظه‌ی فعال که به‌عنوان یک ابزار خوب برای مطالعات در مورد اختلالات یادگیری محسوب می‌شود مدل بادلی (۱۹۸۶) از حافظه فعال است.
مطابق با این مدل حافظه فعال شامل سه جزء اصلی مجری مرکزی، حلقه‌ی آواشناختی و صفحه‌ی دیداری فضایی است. مجری مرکزی نوعی سیستم نظارتی برای کنترل و تنظیم فرایندهای شناختی است.
بادلی (۱۹۹۶) برای سیستم مجری مرکزی سه کارکرد هماهنگ‌کننده، اختصاص دهنده توجه و تمرکز و بازیابی از حافظه‌ی درازمدت در نظر می‌گیرد. هر یک از دو سیستم حلقه‌ی آواشناختی و صفحه‌ی دیداری فضایی کار مخصوص به خود را دارند.
حلقه‌ی آواشناختی اطلاعات کلامی و شنیداری را به‌صورت موقت پردازش و نگهداری می‌کند. این حلقه از دو قسمت مخزن آواشناختی و فرایند تمرین و تکرار صداهای جزئی تشکیل‌شده‌اند.
از طرفی صفحه دیداری فضایی برای نگهداری طرح‌های بصری و فضایی تخصصی‌شده است و شامل یک مخزن دیداری برای اطلاعات دیداری ایستا و یک قسمت داخلی برای اطلاعات دیداری متحرک هست (گری، ۲۰۱۷).
پژوهش‌های زیادی حاکی از این هستند که مشکلات شناختی کودکان دچار اختلالات یادگیری با بدکارکردی حافظه‌ی فعال پیوند خورده است. شواهد قابل‌توجهی وجود دارد که تأیید می‌کند کودکان نارساخوان نقایص زیادی را در پردازش و نگهداری آواشناختی دارند همچنین این کودکان نقایص زیادی را در کارکردهای اجرایی مرکزی دارند.
بااین‌حال شواهد کمی از نقص در صفحه دیداری فضایی در کودک نارساخوان حمایت می‌کند. یافته‌های تجربی از کودکان دچار اختلال یادگیری ریاضی حاکی از بدکارکردی هر سه جزء حافظه‌ی فعال در این کودکان است.
نقایص در سیستم مجری مرکزی این کودکان مشخص، اما در حلقه‌ی آواشناختی متناقض است. ازاین‌رو نقایص در حلقه‌ی آواشناختی مشخص‌کننده‌ی خوبی برای اختلال در ریاضیات نمی‌تواند باشد. کودکان با اختلال یادگیری ریاضی بیشترین نقص را در صفحه‌ی دیداری فضایی حافظه‌ی فعال دارند.
تحقیقات سیلوئیس در حقیقت نقص در مجری مرکزی را به‌عنوان عامل درگیر در ناتوانایی‌های یادگیری خواندن و ریاضیات به‌صورت ترکیبی نشان می‌دهد (گری، ۲۰۱۷).
مطالعات نوروسایکولوژی به‌صورت کلی از مدل‌های چندوجهی حافظه فعال مثل مدل بادلی حمایت می‌کنند. پژوهش‌های اخیر ریشه‌های متفاوتی را از فعالیت‌های حافظه فعال در مغز یافته‌اند. ب
رای مثال یافته‌های هدف و یونس (۲۰۰۶) حاکی از این هستند که حافظه فعال کلامی، دیداری فضایی و اجرایی هریک با بخش‌های متفاوتی از مغزی پیوند خورده‌اند. همچنین شواهدی از جدایی جریان الکتریکی خرده دستگاه‌های کلامی از دیداری فضایی مشخص‌شده است.
شواهد پژوهش‌های اخیر اذعان می‌کنند که حلقه‌ی آواشناختی در لوب گیجگاهی نیمکره چپ، حافظه‌ی دیداری فضایی در نیمکره راست و فعالیت‌های کارکردهای اجرایی در قشر پیش پیشانی پشتی جانبی واقع‌شده است (گوپتا و شارها، ۲۰۱۷).
ساختار حافظه‌ی فعال
حلقه‌ی آواشناختی جزء کلامی حافظه‌ی فعال و مسئول پردازش اطلاعات کلامی این حافظه است. سرعت ذخیره اطلاعات کلامی ظرفیت حلقه‌ی آواشناختی را محدود می‌کند. بادلی حلقه‌ی آواشناختی را به دو قسمت جزئی تقسیم می‌کند: ۱- مخزن ورودی آواشناختی منفعل موقت و ۲- فرایند تکرار صداهای جزئی.
اطلاعات زبانی به‌صورت مستقیم فوری و خودکار در دسترس حلقه‌ی آواشناختی قرار می‌گیرند و در آن به شکل آواشناختی اندوزش می‌شوند. حلقه‌ی آواشناختی درست شبیه به یک نوار ضبط صدا با یک مسیر مشخص است.
کلمات و دیگر واحدهای صدا به ترتیب سفارش، دریافت و ضبط می‌گردند و به‌سرعت توسط ضبط کلمات جدید محو می‌شوند مگر این‌که آن‌ها دوباره با تکرار در این نوار ضبط شوند. حلقه‌ی آواشناختی محرک‌های ادراکی را تبدیل به کدهای آواشناختی می‌کند.
این کدها سپس با کدهای خارجی جفت و در حافظه درازمدت با رمزگردانی معنایی ذخیره می‌شوند. پردازش سطوح بالاتری از اطلاعات کلامی مثل ترکیب چند کلمه برای شکل دادن به یک ایده شامل فعالیت‌های پیچیده‌تری از حافظه‌ی فعال می‌شوند که به‌وسیله‌ی کارکردهای اجرایی مرکزی هدایت می‌شود.
رابطه‌ی بین فراخنای کلامی، کارکردهای شناختی، یادگیری آموزشگاهی و تکالیف روزانه در مطالعات زیادی تائید شده است. حلقه‌ی آواشناختی نقش مهمی را در پردازش زبانی، قدرت خواندن، نوشتن و یادگیری بازی می‌کند.
ازاین‌رو افراد با فراخنای آواشناختی بزرگ‌تر در یادگیری لغات و زبان از افرادی که فراخنای آواشناختی کوتاه‌تری دارند بهتر عمل می‌کنند (دهن، ۲۰۰۸).
صفحه‌ی دیداری فضایی حافظه‌ی فعال
صفحه‌ی دیداری فضایی مسئول ضبط اطلاعات دیداری فضایی است. این صفحه مخزنی برای اشیا، موقعیت‌ها و مکان‌هاست. این صفحه نقش کلیدی را در ایجاد و دست‌کاری تصاویر ذهنی بازی می‌کند.
همچون حلقه‌ی آواشناختی صفحه‌ی دیداری فضایی هم مرکب از یک مخزن موقت منفعل و یک قسمت پردازش فعال است. زوال در مخزن دیداری فضایی موقت به همان سرعتی است که در حلقه‌ی آواشناختی است و جایگزینی در آن کمتر از ثانیه است.
سرعت فراموشی در این صفحه تابعی است از پیچیدگی محرک‌ها و مدت‌زمانی که آن محرک در معرض دید قرار دارد. درنتیجه‌ی حرکات چشم، دست‌کاری تصاویر و برخی دیگر از انواع حالت‌های حافظه‌ی دیداری ردهای دیداری تازه‌ای در صفحه‌ی دیداری فضایی به وجود می‌آیند.
این صفحه به‌صورت اولیه برای نگهداری فضایی طراحی‌شده است. این صفحه همچنین نقش مهمی را در خواندن ایفا می‌کند به این صورت که حروف و کلمات را به‌صورت دیداری رمزگردانی می‌کند (ذهن، ۲۰۰۸).
حافظه کوتاه‌مدت در برابر حافظه فعال
بسیاری از روانشناسان شناختی حافظه کوتاه‌مدت و حافظه فعال را به‌صورت زیرمجموعه هم در نظر می‌گیرند؛ و در مقابل بسیاری از آنان این دو را دو ساختار جدا فرض می‌کنند.
حافظه‌ی کوتاه‌مدت و حافظه‌ی فعال تفاوت‌های مهمی باهم دارند. حافظه کوتاه‌مدت اطلاعات را به‌صورت غیرفعال و حافظه فعال اطلاعات را به‌صورت فعال پردازش می‌کند. حافظه فعال رابطه بسیار قوی با پیشرفت آموزشی و عملکرد شناختی در سطوح بالا دارد.
حافظه کوتاه‌مدت به‌طور خودکار اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه درازمدت را فعال می‌کند اما حافظه فعال آگاهانه مسیر بازیابی اطلاعات از حافظه درازمدت را هدایت می‌کند. حافظه کوتاه‌مدت دارای کارکرد اجرایی و مدیریتی نیست.
درحالی‌که حافظه فعال دارای کارکردهای اجرایی است. حافظه کوتاه‌مدت به‌صورت مستقل از حافظه درازمدت می‌تواند فعالیت کند ولی حافظه فعال به‌شدت به حافظه درازمدت وابسته است.
حافظه کوتاه‌مدت اطلاعاتی را که از محیط اکتساب می‌شود را در خود نگه می‌دارد اما حافظه فعال اطلاعاتی که از فرایندهای شناختی مختلف حاصل می‌شود را در خود نگه می‌دارد. حافظه فعال و حافظه کوتاه‌مدت از هم جدا هستند و حافظه کوتاه‌مدت بدون حافظه فعال هم می‌تواند کارکرد داشته باشد.
به دلیل نظریه‌های غالب در مورد حافظه فعال، حافظه کوتاه‌مدت به‌عنوان یک جزء تبعی و کمکی حافظه فعال در نظر گرفته می‌شود (گوپتا و شارما، ۲۰۱۷).
جهت دریافت نرم افزار تقویت حافظه فعال اینجا کلیک کنید
از لینک های مفید زیر غافل نشوید
ارتباط حافظه فعال و استدلال سیال چیست؟
سرعت پردازش در ارتباط بین حافظه ی فعال و استدلال سیال چه نقشی دارد؟
