مهارتهای ادراک دیداری

آشنایی با فعالیت های پیشرفته ادراکی- بینایی فراستیک

درصد بالایی از یادگیری در کودک از طریق ادراکات دیداری، بین سنین سه و نیم تا هفت و نیم سالگی ایجاد می گردد. تاخیر در رشد ادراکی – دیداری موجب به وجود آمدن بعضی آسیب های شناختی در کودک خواهد شد.

فرض کنید آزمون فراستیک را اجرا و ضعفهای دانش آموز را مشخص نموده اید حال برای جبران رفتار های ادراکی- بینایی و ادراکی- حرکتی که در کودک به موقع شکل نگرفته اند، باید بازی ها و فعالیت هایی تدارک دید که به اصطلاح حلقه های مفقوده در مراحل رشد جبران و تا حدامکان ترمبم شوند.

دکتر مارین فراستیک در سال ۱۹۶۳ در کتاب آزمون پیشرفته ادراکی-بینایی فراستیک، تمرین هایی را با ۵ هدف کلی ارائه می نماید که به ترتیب به شرح زیر می باشد.

۱- هماهنگی حرکتی- دیداری

ترسیم خطوط مستقیم، منحنی و زاویه دار بین دو شی ء مختلف و یا از نقطه ای به نقطه دیگر از جمله تمرینات این بخش می باشد. در صورتی که کودک در اجرای این مراحل با مشکل روبه رو شود ،باید عوامل زیر مد نظر قرار گیرد:

۱- محیط فیزیکی

۲- ضعف انگشتان دست

۳- غلبه طرفی

۴- عدم هماهنگی مناسب در عملکرد کودک

تقویت این بخش باعث تقویت هماهنگی چشم و دست، تثبیت برتری طرفی ورفع نارسانویسی

می گردد.

تمریناتی که می توان در این زمینه انجام داد:

۱- مانند تمرین یک فراستیک خطوط موازیی، به صورت مستقیم، مورب، شکسته و منحنی هایی در جهات مختلف کشیده از دانش اموز بخواهیم بین ان ها طوری خط بکشد که به خطوط اطراف برخورد نکند این تمرین شاید در ابتدا برای دانش اموز مشکل باشد اما به مرور که بین چشم و دست هماهنگی ایجاد شد و دقت وی افزایش یابدخطوطی که بین خطها کشیده می شود کاملا بین دو خط قرار می گیرد .

۲-تعدادی از دانش اموزان در گرفتن درست مداد مشکل دارند که در ابتدا درست گرفتن مداد و زاویه صحیح گذاشتن دفتر یا کاغذ جلوشان (درمان اختلالات دیکته نویسی-دکتر مصطفی تبریزی-صفحه ۲۱) را به ان ها اموزش می دهیم سپس می گوییم با گچ، ماژیک (خط درشت) ابتدا روی تخته سیاه و وایت بورد وسپس با مداد روی کاغذ بنویسد.

۳- فشار دادن توپ نرم با انگشتان و انداختن توپ در حلقه ی مینی بسکت

۴- استفاده از قلاب ماهیگیری برای این کار دو نوع وسیله بازی در بازار موجود می باشد در نوع اول ماهی ها را با دست روی زمین می چینیم دانش اموز انها را با قلابی که یک اهن ربا به سرش وصل است می گیرد اما در نوع پیشرفته تر ماهی ها درون یک صفحه چرخان هستند که دانش اموز علاوه بر هماهنگی چشم و دست باید سرعت عمل و دقت و تمرکز نیز داشته باشد چون زمانی که صفحه می چرخد دهان ماهی ها باز وبسته می شود ودانش اموز همزمان با باز شدن دهانشان بلافاصله ان ها را باید بگیرد.

۵-کوبیدن میخ، مچاله کردن کاغذ های باطله باانگشتان دست و درست کردن شکل های حجم دار

۶- تیراندازی با تفنگ پلاستیکی

۷- بازی با توپ و راکت

۸-استفاده از توپ چسبناک به سوی هدف معین برای دانش اموزان کوچک تر و استفاده از دارت برای سنین بالاتر

۹ – بازی بولینگ

۱۰- پیچاندن نخ دور قرقره

۱۱- حمل استکان پر اب به شکلی که هنگام راه رفتن اب ان نریزد.

۱۲- حمل یک زنگوله با راه رفتن ارام و سریع به نحوی که به صدا در نیاید.

۱۳- چند شکل هندسی را روی کاغذ رسم کرده از کودک بخواهیم با قیچی ان ها را در اورد.

۱۴- بازی پینگ پنگ

۱۵- گرفتن و پرتاب کردن توپ

۱۶- تیله بازی

۱۷- بازی یک قل دو قل

۱۸- اگر انگشتان و عضلات کوچک وبزرگ دست،ضعیف یا کوچک هستند ،از مدادهای باریکتر (با قطر کمتر از مدادهای معمولی ) استفاده شود و مداد خیلی کوتاه نباشد، مدادهای سه گوش نه گرد مناسبتر هستند.

۱۹- دوختن، در ابتدا با استفاده از کارت های دوخت و بعد از ایجاد مهارت با سوزن های درشت، کوپلن، شماره ذوزی و …

۲۰– حروف را به صورت نقطه چین و بزرگ بنویسیم ودانش اموز انها را با مداد دیگری پررنگ کند .

۲۱- حروف را به صورت درشت و تو خالی روی برگه بنویسیم ودانش اموز با ابرنگ یا گواش و با انگشت اشاره حروف را رنگ نماید.

۲۲- حروف را به صورت درشت و تو خالی روی برگه بنویسیم ودانش اموزبا کمک چسب و لپه داخل ان را پر نماید.

۲۳- حروف را به صورت درشت با ماژیک بزرگ بنویسیم و دانش اموز ان را با قیچی در اورد.

۲۴- از دانش اموز بخواهیم در محلی که ماسه یا خاک نرم یا نمک قرار داده ایم با انگشت حروف و کلماتی که از وی می خواهیم بنویسد.

۲۵- طناب بازی پریدن از روی طناب

۲۶- خمیر بازی و گل رس

۲۷- پرتاب اشیا به طرف هدف معین یا گرفتن اشیا متحرک در فضا

۲۸- ریختن اب درون لیوان که به تدریج فاصله لیوان و پارچ تا فاصله معین و نه چندان زیاد افزوده شود.

۲۹- انداختن لوبیا یا نخود داخل ظرف

۳۰- حفظ تعادل چوب با یک انگشت: یک چوب صاف وبا قطر مناسب به طول ۲۰ تا ۳۰ انتخاب کرده و از کودک خواسته شود سر چوب را روی انگشتش قرار دهد و ان را به حالت عمودی در حال ایستاده یا راه رفتن نگه دارد.

۳۱- بازی فوتبال دستی

۳۲- انداختن حلقه های پلاستیکی دور چوب عمودی

۳۳- کشیدن ماشین با نخ از بین موانع

۳۴- اراِِئه تصویری از شخصیت های کارتونی و مورد علاقه کودکان و درخواست از وی جهت چسباندن کاموا با کمک چسب مایع روی خطوط تصویر درواقع دورگیری کردن تصویر

۳۵- استفاده از بازی های کامپیوتری که موارد بالا در ان ها باشد.

۲- تشخیص شکل از زمینه

در این تمرین ها توانایی کودک را در کشف شکل های پنهان می توان تقویت کرد تداخل خطوط و اشکال ممکن است باعث سردر گم شدن کودک شود که این خود نشانه ای از مشکل کودک در تشخیص شکل از زمینه است. بر اساس نظر متخصصین تعلیم و تربیت گاهی دانش اموزان در تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات، عبارات و پاراگراف های نوشته شده دچار مشکل می گردند و نمی توانند بر موردی که از او خواسته می شود تمرکز کند و ان را در زمینه دیداری تفکیک کند (لرنر-۱۳۸۴).

دانش اموزی که در این قسمت مشکل دارد یک حرف یا یک کلمه را در یک متن به راحتی تشخیص نمی دهد مثلا ت را با ث ،ن، پ، ب اشتباه می گیرد و یا با دیدن یک کلمه دچار سردر گمی می شود.

تقویت این بخش باعث تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان ،تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات که برای خواندن کلمات، عبارات و پاراگراف ها مهم است می شود. اگر این ضعف در دوران پیش دبستان ترمیم نشود ،در دوران دبستان موجب بروز مشکلات خاصی مخصوصا در خواندن می شود و با توجه با اینکه خواندن زیر بنای دروس است به طبع آن، نوشتن، املا و ریاضیات را نیز درگیر می کند.

برای رفع این مشکل نیز می توان فعالیت های زیر را انجام داد:

۱-در کارتی که اشکال هندسی گوناگون دارد از کودک می خواهیم که دور شکل هندسی خاصی را خط بکشد.

۲-در داخل یک صفحه حروفی که شبیه همدیگر هستند مثل ب –ث- ت- ن- ویا ح- خ –چ –ج را بنویسیم و از او بخواهیم دور حرفی را که ما از او خواسته ایم خط بکشد.

۳- از دانش اموز می خواهیم شکل خاصی را در زمینه ای مانند نقاشی در هم پیدا کند.

۴- از دانش اموز می خواهیم دور حرف خاصی را در یک کتاب داستان یا یک برگه روزنامه جدا کند.

۵- نقاشی یا طرح هایی را که در ان ها تصاویر پنهان وجود دارد به دانش اموز داده و از وی می خواهیم تصاویر مورد نظر را پیدا کند.

۶- نرم افزار تشخیص شکل از زمینه فوق العاده جذاب و کاربردی برای این حوزه است.تشخیص شکل از زمینه

۳- پایداری یا ثبات شکل

هدف این تمرین ها ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از اندازه، وضعیت و یا رنگ ان است. فراستیک معتقد است که این مرحله جهت تشخیص کلمات آشنا در زمینه ای که رنگ و اندازه و شکل ان نا آشناست، ضروری است. در مورد کلمات نیز دانش اموز این حقیقت را در می یابد که کلمه چه کوچک و چه بزرگ، چه چاپی و غیر چاپی و….همان کلمه است و توانایی درک و تشخیص حروفی که صدایشان یکی است اما شکل متفاوتی دارند را دارد مانند شکل های مختلف ز – ذ – ظ –ض – بدیهی است عدم توانایی کودک در این مرحله خصوصا در دوران دبستان می تواند موجب ضعف کودک در درک هندسه فضایی، املا و خواندن شود.

از فعالیت های زیر جهت تقویت دانش اموزانی که در این بخش مشکل دارند استفاده می کنیم:

۱- از کارت هایی استفاده می کنیم که حروف الفبا را در جهات مختلف نوشته و از دانش آموز میخواهیم حروف را برای ما پیدا کند.

۲- کارت هایی راکه حروف الفبا را در جهات مختلف نوشته به دانش آموز نشان داده و از وی می خواهیم بدون چرخاندن کارت ،یکی از حروفی که ما تعیین می کنیم را شناسایی یا دور آن را خط بکشد.

۳-روی کارت یک کلمه که (ط) دارد می نویسیم و می گوییم بگردد و ۱۰ کلمه که (ط) دارد پیدا کند و داخل کارت بنویسد .این کار را برای حروفی که یک صدا و شکل متفاوتی دارند بنویسد حالا کارتی که کلمات (ط) دار را نوشته بردارد و کلماتی که یک ریشه دارد را داخل کارت دیگری بنویسد .

۴- روی کارت هایی واژه هایی از کتاب انتخاب می کنیم مانند خاص – خصوصی – مخصوص می گوییم کلمات را خوب ببیند بعد ان ها را پنهان می کنیم و از او می خواهیم به همان ترتیبی که دیده ان ها را بیان کند.

۵-حروف را به صورت نقطه چین و بزرگ نوشته از او می خواهیم نقطه ها را به هم وصل کند ومشخص کند چه حرفی به دست امده سپس ده کلمه که ان حرف در ان باشد را بنویسد.

۶- از دانش اموز می خواهیم به مادرش دیکته بگوید و از مادر می خواهیم بعضی از کلماتی که حروفی در ان ها بکار رفته که صدای یکسان ولی شکل متفاوت دارند اشتباه بنویسد و بعد از فرزندش بخواهد ان را تصحیح نماید .

۷- این حروف خاص را (ط –ظ –ذ –ض – ص –س – غ – ق ….)که اکثر دانش اموزان در دیکته هایشان اشتباه میکنند را بهتر است به صورت بزرگ و توخالی بنویسیم و از کودک بخواهیم ان ها را با گواش و انگشت اشاره رنگ نماید تا از تمام حواس برای درک بهتر ان استفاده کند سپس کلماتی که ان حرف خاص را دارند زیر همان برگه بنویسد و در اخر به ان کلمات خوب نگاه کند و از حفظ دیکته اش را روی نمک بنویسد.

۴- طرز قرار گرفتن شکل در فضا – ادراک فضایی (شباهت ها و تفاوت ها)

این خرده آزمون توانایی تشخیص یک شکل خاص را در هر وضعیتی که قرار دارد می سنجد. در این مرحله کودک باید شکلی را که با اشکال دیگر مشابهت دارد ولی نسبت به آن ها مثلا وارونه و یا در جهت مخالف قرار دارد تمیز دهد. کسب مهارت در تمیزیا دقت دیداری،وضعیت قرار گرفتن شکل در فضا، در تشخیص محل نقطه های حروف مانند: ب،ت،ث،پ، و جزییات حروف نسبتا مشابه مانند: ک،گ ،ف،ق،س،

ش،ص،ض،ط،ظ ، مؤثر است .

در دیکته دانش اموزان نیز اشتباهاتی مانند موارد زیر مشاهده می شود که مربوط به مشکل دانش اموز در این بخش می باشد:

ملخ …………………. ملج

کردو………………….گردو

مریص…………………مریض

بشفاب…………………. بشقاب

برای تقویت این بخش می توان از تمرینات زیر استفاده کرد.

۱- مانند ازمون شماره ۴ فراستیک چند شکل رسم می کنیم که یکی جهتش با دیگری فرق کند و دانش اموز باید ان را پیدا کند.

۲ – کارت های مقوایی تهیه می کنیم .در سمت راست کارت ،یک حرف می نویسیم و در جلو ان چند حرف از جمله حرف سمت راست و دانش اموز باید ان را پیدا کرده دورش را خط بکشد.

ج…………… ح – خ – چ – ج – ع –

ض ……….. ق – غ – ص – ض – ن –

۳- کارت های مقوایی تهیه می کنیم .در سمت راست ان، یک کلمه می نویسیم . دانش اموز باید همان کلمه را از بین کلماتی که در سمت چپ نوشته ایم پیدا کند.

دانش ………….. رانش – دانش – سازش – دوش – درویش

حاتم ……………. خانه – نادم – خاتم – حاتم – دائم – قائم

۴- شکلی که با بقیه متفاوت است را پیدا کند.

ع – ع – ع – ع – ع – غ – ع –

سی – سی – سی – سی – شی – سی – سی

گاچ – گاچ –کاج – گاچ – گاچ – گاچ- گاچ

جوخه – جوخه – جوخه – جوجه – جوخه – جوخه

۵- در تمرینات زیر دو ترکیب شبیه هم هستند که باید ان ها را پیدا کند.

پتس – نیش – تنس – بیس – ییس – نیش – پتش –

فومسن – فومنش – قومنس – فومیس – قومیس –فومیس

۶- در هر ردیف حرف اخر یک ترکیب با بقیه متفاوت است ان را پیدا کن .

توپ – سوپ – کاپ – زیپ – تاب – سوپاپ – جیپ

گرگ – سگ – مرگ – کمک – سنگ – چنگ

وداع – شرع – شروع – مزارع – فروغ – فروع – زارع

۷- در هر ردیف حرف اول یک ترکیب با بقیه متفاوت است ان را پیدا کن .

شب –شام – شادی – ساری – شبنم – شبیه – شیر

باد – باران – بادام – بیداد – نادر – بنگال – بیدار – برد

زرد – زیبا – زمین – زرنگ – زمان – رها – زهر – زبان

۸- در هرستون یک ترکیب با بقیه متفاوت است ان را پیدا کن .

این پرچم ایران است.

این پرچم انران است.

این پرچم ایران است.

۹-در هر ستون یک جمله با بقیه متفاوت است .

فاطمه با طاهره طناب بازی کرد.

فاطمه با طاهره ظناب بازی کرد.

۱۰-در هر پاراگراف یک کلمه با کلمه ی مشابه خودش تفاوت دارد ان را پیدا کن.

– صادق با صدای بلند فریاد زد و علی را صدا کرد اما علی پاسخی نداد شاید او ضدای صادق را نشنیده بود .

یاران امام با وجود تشنگی و خشتگی بسیار حاضر به تسلیم در برابر دشمن نشدند و در راه خدا تا اخرین نفس ایستادند و نشنگی و خستگی را بهانه نکردند.

حسین و حسن و محسن سه برادر هستند . حسین برادر بزرگتر و محسن برادر کوچکتر است . اسم خواهر ان ها زهراست زهرا از جسین کوچکتر است .

۱۱-در متن زیر بعضی کلمه ها سرکش اضافی دارد ان ها را پیدا کن.

گربه از سگ می ترسد .دیروز یگ گربه سگی را دید و فرار گرد.

اگبر و احمد در گوره ی اجر پزی گار می کنند .کار در ان جا بسیار مشگل است.

در متن زیر بعضی کلمه ها نیاز به تشدید ندارد ان ها را پیدا کن.

پدر رضا نجّار است .رضا نجّاری را خیّلی دوست دارد.

۱۲-در متن زیر بعضی حروف دو بار تکرار شده است ان ها را پیدا کن.

در جهان خلقت رازز و رمز های بسیاری وجود دارد . ماه و خوررشید از جمله ی این عجاییب هستند که روز و شب را پدید می اورند.

۱۳ – نمونه تمرینات کتاب پرورش دقت خصوصا دو بخش اول می تواند در این زمینه موثر باشد. کتاب پرورش دقت

۵- ارتباط فضایی

با این تمرینات توانایی تشخیص حالت اشیا و اشکال در ارتباط با یکدیگر و نیز در ارتباط با مشاهده کننده در کودک تقویت می گردد. در این مرحله کودک باید با وصل کردن یک سری از نقاط به یکدیگر طرح های مشابه شکل داده شده را رسم کند. مهارت در این زمینه کودک را در تشخیص توالی حروف در یک کلمه یا توالی کلمات در یک جمله یاری می کند. در دیکته تعدادی از دانش اموزان با مشکلاتی مانند :

مارد……………………………. مادر

ازرو …………………………….ارزو

ردخت ……………………….. درخت

دادر ……………………………..دارد

مواجه می شویم که به دلیل ضعف دانش اموز در این بخش می باشد همچنین از این تمرین ها می توان جهت رفع مشکلاتی مانند وارونه نویسی و قرینه نویسی در دبستان استفاده کرد.

بر اساس تحقیقات انجام شده ،کودکانی که در ریاضیات دشواری یادگیری دارند، معمولا در ادراک فضایی دچار مشکل هستند.

فعالیت هایی که جهت افزایش حس جهت یابی مکانی و فضایی می توان انجام داد .

۱-تمرینات گام :

الف – گام به جلو

ب – گام به عقب

د – گام به پهلو

ر – تقلید راه رفت حیوانات

ز- تقلید حرکت در فضا

ف – راه رفتن متقاطع (آرنج . زانو)

ق – عبور از روی نشانه ها

ک – بازی خط پا

۲-تمرینات زمینی:

الف – حرکت دادن دست ها و پاها

ب – سینه خیز رفتن

ج – خزیدن با مانع

۳- تمرینات پرتاب کردن و گرفتن :

الف – پرتاب به سوی هدف

ب – گرفتن

ج – بازی با توپ

د – بازی با تیوپ تایر

ر – بازی یه قل دو قل

۴- تمرینات هماهنگی چشم و دست :

الف – ترسیم

ب – کنترل ریختن اب

ج – بریدن با قیچی

ر- نمونه سازی

د – بند بستن

ذ- بازی های ابتدایی

ف – تمرینات مداد و کاغذ

ق – بازی با گیره های لباس

ک – کپی طرح ها

گ – تا کردن کاغذ

۵- تمرینات حرکات چشم : مدادی را برداشته در جهات مختلف بالا ،پایین ، چپ ، راست ، دایره وار حرکت می دهیم و دانش اموز، ان را با چشم تعقیب می کند.

– با یک چراغ قوه روی دیوار نور می اندازیم و دانش اموز، ان را با چشم تعقیب می کند.

۶- تمرینات حرکتی بزرگ :

الف- اسکیت برد

ب- نشستن و برخاستن

ج – چرخش و پرش

ر- لی لی کردن ( بازی خط پا)

ز- گام های سرعت

ف- پرش با جفت

ق- مهارت های طناب

۷- تمرینات روی تخته سیاه :

الف – تمرینات نقطه به نقطه

ب – ترسیم دوایر

ج- اشکال هندسی

۸- نوشتن حروف و کلمات در هوا با انگشت

۹- انجام حرکات نرمشی

۱۰- پازل و ترسیم ماز

۱۰ – درست کردن اشکال هندسی و شکل های مختلف با چوب کبریت

۱۱- تشخیص بخش جدا شده یک تصویر از بین چند شکل

۱۲- استفاده از طرح تخته های میخ دار