تاثیر یکپارچگی حسی بر یادگیری

 یکپارچگی حسی چیست؟

فرایندی عصب شناختی، که باعث ساماندهی درون دادھای حسی که شخص از محیط و بدن خود دریافت می کند و نیز استفاده موثر از بدن در محیط را ممکن می سازد.
یکپارچگی حسی عبارت است از پردازش اطلاعات؛ به نحوی که مغز اطلاعات را انتخاب، تقویت، مھار و مقایسه نموده و در قالب الگویی منعطف و قابل تغییر سازماندھی و یکپارچه می سازد.

درمان یکپارچگی حسی:

عبارت است از تحریکات حسی کنترل شده و پویا در بافتار فعالیت ھا، به گونه ای که منجر به ایجاد رفتار تطابقی شود و با یکپارچه نمودن درون دادھای دھلیزی، لامسه، و عمقی پاسخ ھای رفتاری و حرکتی بھبود می یابند. مھمترین سیستم ھای حسی دریکپارچگی حسی عبارتند از :

حس لامسه، حس عمقی و حس وستیبولار

از دیدگاه نوروسایکولوژی اختلالات نوشتن، خواندن و ریاضی به صورت جداگانه بررسی نمی شوند. در واقع عوامل زیادی ھستند که یادگیری فرد را دچار مشکل می کنند. با توجه به اینکه هر قسمت مغز وظایف مشخصی دارد اگر منطقه ای در مغز، در سیستم عصبی مشکل داشته باشد بروز آن ممکن است به عنوان اختلال حساب محسوب شده و در منطقه ای دیگر به عنوان اختلال نوشتن یاد شود.
براساس تحقیقات افراد LD  (دارای مشکلات ویژه ی یادگیری) مغزشان با افراد نرمال متفاوت است به صورتی که افراد عادی که راست دست ھستند، نیمکره ی چپ بزرگتری دارند اما در بچه ھای LD  یا ھردو نیمکره برابرند یا نیمکره راست بزرگتر است.

پیامھایی که از مناطق مختلف بدن می آیند از طریق نخاع ابتدا وارد بصل النخاع می شوند. بعد از بصل النخاع، پل مغزی است. پیام ھایی که وارد بصل النخاع می شوند. جلوی بعضی ھا مسدود شده و بعضی از پیام ھا ھم به طرف بالا حرکت می کنند. پیام ھای عصبی به صورت متقاطع ادامه مسیر می دھند ھرچه از سمت راست بدن آمده به سمت چپ مغز و ھرچه اطلاعات از سمت چپ بدن آمده به سمت راست مغز می روند.

ما دو نیمکره داریم. ممکن است ھر نیمکره ای بتواند کار نیمکره ی دیگر را انجام دھد، ولی تخصصش در یک زمینه ی خاصی می باشد. اگر به علت ضعف یک نیمکره، نیمکره ی دیگر کار آن را انجام دھد، قطعا کیفیت و سرعت کارھا تغییر پیدا میکند.

 

 

حواس ۷گانه ھای در بدو تولد باعث تشکیل کنشھای حسی، ادراکی و شناختی میشوند. کانالھایی در مغز ما وجود دارند که پیامھای حسی را میرسانند. این کانالھا بر اثر کارکردھای ناقص خود موجب عدم رشد مرتب و منظم و تبدیل شدن مغز پنیری ما به مغز کاموایی که درھم پیچیده است، میگردد.
مشکل کودکان LD این است که این نقصھا باعث عدم ھماھنگی برای دریافت حواس از کانالھای ۷گانه است. یعنی عدم هماهنگی بین دو نیمکره در دریافت های حسی باعث بروز اختلالات و مشکلات یادگیری می شود.

دو حالت دارد:

۱- ارسال پیامها و اطلاعات ب مغز دچار اشکال است.

۲- ارسال درست انجام می شود ولی پردازش کامل و صحیحی از آن اطلاعات صورت نمی گیرد.

با هدف درمان و از آن بهتر پیشگیری بهتر است این حواس را بشناسیم با نشانه های بدکارکردی و یا عدم هماهنگی آن آشنا باشیم و راه های تقویت و درمان آن را نیز بدانیم.

چرا آشنایی با حواس لازم است؟ و تاثیر آن بر یادگیری چیست؟

هرم حسی که سلسله مراتب ایجاد حواس، عمق و تاثیر آن را بر یادگیری نشان می دهد، پاسخ کاملی است. توجه کنید.

نوک هرم یادگیری های علمی و آکادمیک است.

 

همانطور که در قاعده هرم دیده می شود ما ۳حس اصلی و بنیادی داریم که عبارتند از:

• حس وستیبولار / دهلیزی / تعادل        Vestibular
• حس عمقی                             proprioception
• حس لمسی / لامسه                            Touch

ھرکدام از این حواس وظیفه ی مشخص و معینی دارند که در صورت عملکرد صحیح و پیوند آن ھا
ادراکات به وجود می آیند و سلسله مراتب هرم حسی روی قاعده درست و قوی و کاملی شکل گرفته و طی مسیر می کند.

 

• حس وستیبولار (تعادل)

اولین و پیرترین حس انسان است این حس از دوران جنین شروع به رشد می کند و حس شنوایی ما را تشکیل میدھند.
در واقع وستیبولار پدر حس شنوایی است.
بعد از اینکه اندام حیاتی در جنین شکل گرفت (مغز و قلب) اندامھای بعدی که شکل میگیرند، تارھای صوتی می باشد. یعنی انسان از اول ناطق به دنیا می آید. بعد از تارھای صوتی، گوش شکل می گیرد. جنین از۴ماھگی به بعد که گوش کامل می شود، می تواند صداھای اطراف را به خوبی بشنود. حس تعادل داخل مجاری گوش می باشد. اگر گوش ھا بد عمل کند، تعادل ما به ھم می خورد.

وستیبولار: حس حرکت و تشخیص جھات بدن در فضا وستیبولار نام دارد. درون دادی که از گوش داخلی (مجاری نیم دایره) دریافت شده و به ھنگام حرکت، ما را از جھت و سرعت آن، آگاه می سازد. ھمچنین ما را نسبت به تعادل، تغییرات جاذبه، تجارب حرکتی، وضعیت خود به ھنگام سکون و حرکت در فضا و تغییراتی که در وضعیت سر ما، چه با چشم باز و چه با چشم بسته بوجود می آید آگاه می کند.
این حس ارتباط ما را با زمین برقرار می کند. پایه برای تمامی عملکردھای ما است. نقش حیاتی در توجه دارد. یعنی این حس توجه ما را معطوف به محرکات مفید نموده و از توجه به محرکات مضر باز می دارد. پس در تنظیم رفتار نقش دارد. بین سر، چشم ھا، گردن و دو طرف بدن ھماھنگی ایجاد می کند.

قوام عضلانی را حفظ می نماید. راستای مستقیم سر را در مقابل نیروی جاذبه حفظ نموده و به ھنگام حرکت ثبات چشم ھا را باعث می شود. براساس جھت، سرعت و زمان حرکت، این درونداد می تواند فروکش نموده، تنظیم شده و یا تشدید شود.

ویستیبولار کامل باشد یعنی مخچه کامل شده و فرد تعادل دارد ولی در اختلال کارکرد سیستم وستیبولار مغز نمی تواند اطلاعات دریافت شده از گیرنده ھای وستیبولار داخل گوش را به طور صحیح پردازش نموده و این حالت منجر به ناھماھنگی در حرکت و خام حرکتی شده و افراد مبتلا دست و پا چلفتی به نظر می آیند.

وستیبولار تا زمانی نیاز به تحریک دارد که تعادل ایجاد شود و بعد از آن کارکرد تغییر پیدا کرده و بیشتر شکل شنیداری می گیرد. کودکی که دارای آستانه تحریک حسی سیستم وستیبولار بالاست، ممکن است خواھان تجارب حسی شدیدی باشد:

چرخیدن و پرش با شدت.درون داد قدرتمند ترین اثر را دارد.

 

علائم حساسیت بیش از حد به تحریکات وستیبولار :

• ترس از حرکات طبیعی و معمولی: تاب، سرسره، سطح شیبدار یا خم شدن.
• دشواری در بالا و پایین رفتن از پله و یا ھر نوع بلندی .
• راه رفتن ایشان تواٌم با نگرانی و دلھره است و یا بر روی یک سطح ناھموار و نا امن چھاردست و پا می روند.
• ماشین سواری را دوست ندارد. ترس از ماشین دارد.
• ترس از پریدن دارد.
• ترس از چرخیدن یا غلطیدن داخل بشکه یا تونل، بالا رفتن، خم شدن بیش از حد برای شستن موھا، پشتک زدن، بازی ھای پر سر و صدا دارد.
• سعی در کنترل و اداره اوضاع به منظور اجتناب از محرکات ناخوشایند دارد. به ھمین دلیل لجباز و نافرمان به نظر می رسد.
• این کودکان غیرفعال و ترسو یا پرخاشگر ھستند.
• به طور پیوسته خواستار حمایت فیزیکی بزرگتر ھا است.

 

علائم حساسیت کمتر از حد به تحریکات وستیبولار :

• در فعالیت ھای ورزشی ضعیف عمل کرده و لذت نمی برند.
• دست و پا چلفتی بوده، تلو تلو می خورد و دائم زمین می خورد.
• در ھر فعالیتی که نیازمند استفاده از ھر دو طرف بدن است مشکل دارد. برتری دست وجود ندارد. عبور از خط میانی بدن امکان پذیر نیست.
• در تشخیص راست و چپ دچار سر در گمی می شود.
• حروف را جابجا می بیند و کلمات را برعکس می خواند.
• علاوه بر مشکل پردازش بینایی در گفتار، خواندن و نوشتن تاخیر دارد.
• در ردیابی اشیائ در حال حرکت، در کشیدن خط، در خواندن یک سطر تایپ شده و در نھایت در کپی کردن نوشته های روی تخته مشکل دارد.
• وسایلی را که با سرعت زیاد می چرخند دوست دارد و پس از چرخیدن طولانی دچار سرگیجه نمی شود.
• به ھنگام نشستن مشکل در نگه داشتن سر رو به بالا دارد و خیلی زود خسته می شود.
• به ھنگام زمین خوردن نمی تواند تلاش برای ممانعت نماید و به ھنگام حرکت بازوھا و یا چرخش سر نمی تواند حرکت نرمال در تنه داشته باشد.

راھھای تقویت سیستم وستیولار

انجام فعالیت هایی از جمله :

آسیاب بچرخ، سرسره بازی، لی لی کردن، تاب خوردن، بالا و پایین رفتن از پله، تاب تاب خمیر، عبور از موانع، گرفتن توپ در ھوا، دویدن، دوچرخه سواری، پریدن با یک یا دو پا، راه رفتن روی نرده چوبی به جلو و عقب و …

سایر فعالیت ها، بازیها و تمرینات تخصصی این حوزه را در تقویت حس وستیبولار (درمان عدم یکپارچگی حسی) ببینید

 

امروز با توجه با آپارتمان نشینی جنب وجوش، فعالیت های بدنی و بازیھای پر تحرک کم شده و اکثر بچه ها  در رشد حسی به ویژه حس وستیبولار دچار مشکل میشوند و در نتیجه سیستم مخچه (تعادل) و حساسیت شنیداری، تن آگاهی، درک بدن در فضا و … ضعف نشان می دهد و در نعایت عملکرد آکادمیک آنھا (خواندن، نوشتن و حساب) دچار ضعف جدی می گردد.

 

• سیستم حس عمقی
  

حس عمقی یا حس وضعیت، دروندادی است که از مفاصل، عضلات، لیگامان ھا و رباط ھا دریافت می شود و به طور ناخود آگاه اطلاعاتی از وضعیت بدن به ما می دھد. به این معنی که مغز می فھمد عضلات چه ھنگام و چگونه در حال استراحت/ کشش ھستند. ھمچنین چه ھنگام و چگونه مفاصل خم می شوند، باز می شوند، کشیده می شوند و یا فشرده می شوند؟

حس عمق در نهایت دیداری و بینایی ما را می سازد.

ھمچنین این حس مربوط به دریافت مفاھیمی چون وزن، فشار، کشش، و تغییر در وضعیت می شود.

به موجب این حس مغز ما قادر به شناخت قسمتی از بدن که می خواھد حرکتی را انجام دھد می شود و این که چطور این حرکت انجام خواھد شد و این برنامه ریزی حرکتی است. این حس مبنای شناخت ما از بدن خود است. تا زمانی که حرکت در بدن است گیرنده ھا فعال ھستند.

تجارب حرکتی و حس لمس از این حس منشاٌ می گیرند. کار سنگین، فشار عمقی، لمس محکم، حرکت بر خلاف جاذبه این حس را تحریک می کنند. . با توجه به حس عمقی می توان گفت که وضعیت بدنی ھر فردی در موقعیت ھای متفاوت به طور اتوماتیک تنظیم شده است.

این حس مسئول نشستن درست و مناسب بر روی صندلی، راه رفتن به شیوه ھماھنگ و ملایم بر روی جدول، تعیین میزان فشار به یک لیوان یکبار مصرف پر از آب، رد شدن از لابه لای موانع یا ماشین ها بدون اینکه چادرمان گلی شود، وارد کردن فشار مناسب برای نوشتن با اتود یا مداد (کم رنگ و پررنگ) و …..

علائم بد کارکردی حس عمقی

– مهارتهای دیداری ضعیف

– شکستن ظروف، خراب کردن وسایل بازی براثر فشار
– خام حرکتی یا دست و پا چلفتی بودن

-تمایل به افتادن

-فقدان آگاھی از وضعیت بدن در فضا، عدم درک فاصله ها (برای صحبت با شما خیلی نزدیک صورت شما می شود)
-مشکل در دستکاری اشیائ ریز (دکمه ،گیره)

-غذا خوردن به صورت کثیف و شلخته

-مقاومت در برابر یادگیری مھارتھای حرکتی جدید

-دائم به وسایل بر می خورد و یا لگد می کند.

–مشتاق ارائه حس عمقی بر بدن خود یا فشار به بچه های کوچک است.

-دستورات شنیداری چند مرحله ایی را با خود تکرار می کند.

-در نشستن یا برخاستن از روی صندلی مشکل دارد. بالا و پایین رفتن از پله برایش مشکل بوده و ھمچنین بالا و پایین رفتن از مکانھایی مانند کوه مشکل است.
-مداد را یا خیلی سفت می گیرد که منجر به شکستن آن می شود و یا خیلی شل و ضعیف

می گیرد. در نتیجه کمرنگ می نویسد. (معمولا نارسانویسان حس عمق مشکل دار دارند)

 

راھھای تقویت سیستم عمقی

– فعالیتهایی که مفاصل را از هم دور یا نزدیک کند. فشردن، کندن، هل دادن، طناب کشی

-فرغونی راه رفتن

-مجسمه بازی / استپ یخی

استفاده از دست بند و یا مچ بند سنگین، پتوی سنگین و جلیقه ھای وزین

-تاب دادن در داخل پتو

-به ھنگام نشستن از تشکچه ھای بادی که داخل آن از موادی مانند حبوبات پر شده است استفاده شود

-مانند یک ھات داگ او را داخل پتو بپیچید.
-او راداخل سبد لباس قرار داده و در اتاق به ھر طرف بکشید.
-حمل کردن بسته ھای سنگین، فعالیت بسیار مفیدی است.

-ھل دادن توپ به دیوار و تمرینات کششی انجام شود.

-با برس پوست را لمس و تحریک کنید و روی مفاصل فشار عمقی وارد کنید.

 

سایر فعالیت ها، بازیها و تمرینات تخصصی این حوزه را در کاربرگ تقویت حس عمقیببینید

 

• حس لامسه:

پیرترین حس ماست. حس لامسه “ھوش عاطفی و ھیجانی” ما را می سازد.

بچه ھای سخت، حس لامسه شان خیلی تیز است و با کوچکترین برخورد، غرغر می کنند، لجبازی می کنند، وسواس و اضطراب جدایی پیدا می کنند. پرخاشگر می شوند. این اختلالات معمولا موضع حسی دارند از جمله موکندن، ناخن جویدن، شب ادراری، انگشت مکیدن و ….. آنھا بچه ھایی ھستند که بھانه می آورند، با دیگران ارتباط برقرار نمی کنند، بدنشان آثار زخم دارد، دائما می گویند بوس نکن منو، منو بغل نکن و …… اینھا دارای مشکل حس لامسه و “ھوش عاطفی و ھیجانی” ھستند.

درون دادھای لمسی از طریق اعصاب زیر پوست و بافت ھای درونی دریافت می شود و اطلاعات مربوطه به مغز فرستاده می شود. در واقع حس لامسه مرز بین شخص و دیگران را تعیین می کند.

به ھمراه حس عمقی منجر به دریافت تصویری از بدن می شود. لامسه خیلی زود تحت تأثیر قرار می گیرد و نقش مھمی در درک ما از محیط پیرامون خود دارد. ھمچنین منجر به بروز واکنش ھای حفاظتی در آدمی برای حفظ حیات و بقا می شود.
پردازش حس لامسه به معنی توانایی تشخیص انواع مختلف محرکات لمسی است که یا به طور خام از پوست دریافت می شود مانند: درد، لمس سطحی یا سبک، درجه حرارت یا دما و فشار و یا مربوط به اندام ھای درونی مانند: ضربان قلب، گرسنگی، حالت ھوشیاری و حتی خلق و خو است. این حس بدون نیاز به خودآگاھی عمل می کند و برای ما قابل مشاھده نیست.

در صورت کارکرد نامناسب سیستم لامسه تحریکات حسی دریافت شده از پوست به طور صحیح پردازش نمی شوند. بدکارکردی سیستم لامسه باعث داشتن درک نادرستی از لمس و یا درد می شود در نھایت کودک حساسیت بیش از حد و یا کمتر از حد نرمال نشان خواھد داد.

چنانچه کسی به او دست بزند آن را به منزله تھدید شدن درک می کند و در پاسخ به آن رفتارھایی مانند کج خلقی، ضربه زدن ، لگد زدن و حتی خشونت کلامی خواھد داشت. ضعف در تصور و محدودیت محرکات داشته و غیر قابل انعطاف و خشک بوده و دچار زود رنجی، کج خلقی، کاھش تمرکز و حواس پرتی و بیش فعالی شده و ارتباط او با ھمسالان و دیگران ضعیف شده و در نتیجه ضعف در مھارتھای اجتماعی ایجاد شده و تنھا ماندن به او تحمیل می شود. پس در نھایت مشکلات یادگیری نیز به سراغ او خواھد آمد.

 

علائم حساسیت بیش از حدحس لامسه:

-تدافع لمسی در صورت نارس بودت حس لامسه

– فرد نمی تواند رفتار خود را سازماندھی کند و تمرکز داشته باشد. پس پاسخ ھیجانی منفی به تحریکات لمسی خواھد داشت.

-فرد نسبت به لمس سطحی بسیار حساس می شود.

-به ھنگام لمس توسط دیگران خود را کنار می کشد

-از در آغوش گرفتن متنفر است یا تماس فیزیکی را دوست دارد.

-مشکلات مربوط به لباس پوشیدن دارد و از پوشیدن برخی از لباس ھا به خاطر درز،جنس یا بافت آن ھا خودداری می کند. دوست دارد لباس ھای سر ھم بپوشد بدون این که به درجه حرارت توجه نماید و یا ترجیح می دھد ھیچ لباسی نپوشد. برچسب و یا اتیکت لباس ھا برایش خوشایند نیست. از ملافه خوشش نمی آید.

-مشکلات مربوط به آرایش دارد. از کوتاه نمودن مو وشانه زدن بیزار است.

-به ھنگام شستن و یا خشک کردن صورت و یا مو توسط مادر جیغ و داد به راه می اندازد و یا مانع می شود. از شست و شو و قرار گرفتن زیر دوش بیزار است.

-از چھار دست و پا رفتن و یا راه رفتن بر روی سطوحی مانند: فرش و یا چمن اجتناب می
کند.

-در مدرسه دوست دارد در آخر صف بایستد و از بودن در جاھای شلوغ متنفر است.

-از وسایلی که باعث کثیف شدن دست وی می شود اجتناب می کند مانند:  گل، چسب، شن و ماسه، آرد، رنگ انگشتی

علائم حساسیت کمتر از حد سیستم حس لامسه :

-به تحریکات دردناک واکنشی نشان نمی دھد.

-در دستکاری اشیا و اسباب بازی ھا مشکل دارد به جای استفاده از تمام دست از نوک انگشتانش استفاده می کند.

طلب حسی لمسی:

اشتیاق لمسی دارد. به این معنی که به طور مداوم و یکسره وسایل را لمس می کند. مالش/سایش مکرر دارد.

 

راههای تقویت سیستم لامسه :

– بازی لی لی حوضک

-بازی اتل متل

-نون بیار، کباب ببر

-نقاشی با گچ و رنگ انگشتی

-پا برھنه راه رفتن

-کار با پارچه ھایی با جنس مختلف

-بازی با کودکان دیگر

-بازی با توپ ھای خار دار

جهت دریافت بازیهای تخصصی تقویت حس لامسه تقویت حس لامسه (درمان عدم یکپارچگی حسی)