آزمون آگاهی واج شناسی
آگاهی واج شناسی عبارت است از توانایی دستکاری ساختمان و سازه های یک گفته بدون تکیه بر معنای آن.
آگاهی واج شناسی طبق تعریف برنان و ایرسون “حساسیت به صداهای زبان شفاهی ”
آگاهی واج شناسی براساس تعریف بریانت و گاسوامی “آگاهی از صداها” است.
کودک باید در خلال یادگیری خواندن و نوشتن کلمات به این آگاهی برسد که واحدهای آوایی سازنده یک کلمه شامل همخوانها و واکه ها را می توان به صورت واحدهای نوشتاری (حروف) تبدیل کرد یعنی برای هجی کردن یک کلمه جدید, آن را بصورت واحدهای سازنده اش تقطیع کرده و سپس حروف مناسب این واحدها را یافته و بنویسد. همچنین برای خواندن کلمه جدید یا نا آشنا, حروف نوشته شده را رمزخوانی کرده و به واحدهای سازنده اش تقطیع و در نهایت آنها را بصورت آوایی ترکیب می کند تا کلمه نوشته شده را بخواند.
تجارب محیطی کودک از قبیل اشعار کودکان (اشعارکودکانه) بازی با آواها و صداها، بازی با حروف و کلمات نوشتاری او را به این آگاهی می رساند که شکل کلمه از معنا یا صورت منفک و متمایزی تشکیل شده است.
این تجارب (بازیهای روزمره کودکان با اشعارقافیه دار و یا ساختن کلمات هم قافیه) موجب رشد و پیشرفت مهارتهای آوایی، تحصیلی، خوانداری و در نهایت نوشتاری کودک می گردد.
کودکان بهنجار بطور معمول و طبیعی یاد می گیرند که تکالیف و مهارتهای آگاهی واج شناختی را توسعه و آن را در زندگی روزمره بکار گیرند.
اما کودکانی که در مهارتهای گفتاری، خوانداری و نوشتاری مشکل دارند در انجام اینگونه تکالیف و مهارتها (آگاهی واج شناسی) نیز با مشکلات فراوانی روبرو هستند.
در واقع در آزمون آگاهی واج شناسی به بررسی ساختمان (اول.آخر.وسط. اجزا و …) و صداهای کلمه بدون توجه به شکل نوشتاری آن (صابون – سوسمار صدای اول مشابه دارند)پرداخته می شود.یک کلمه را دست کم می توان به سه شکل به صداهای سازنده اش تقطیع نمود:
هجا , واج و واحدهای درون هجا
لذا برهمین اساس سه آزمون تقطیع هجایی, تقطیع واجی و تقطیع درون هجایی در آزمون گنجانده شده است و هر بخش شامل خرده آزمونهایی است که در جدول زیر آورده شده اند:
| تقطیع ساختمان کلمه | خرده آزمون آگاهی واج شناسی |
| آگاهی هجایی | ۱-تقطیع هجا |
| آگاهی درون هجایی | ۲- تشخیص تجانس |
| ۳- تشخیص قافیه | |
| آگاهی واجی | ۴- ترکیب واجی |
| ۵- شناسایی کلمات دارای واج آغازین یکسان | |
| ۶- شناسایی کلمات دارای واج پایانی یکسان | |
| ۷- تقطیع واجی | |
| ۸- نامیدن و حذف واج پایانی | |
| ۹- حذف واج میانی | |
| ۱۰- نامیدن و حذف واج آغازین |
تقطیع هجایی:
اولین و راحتترین شیوه ایی که کلمه به آن تقطیع می شود تقطیع هجایی نام دارد.
مانند: لیوان (۲ هجا)
تقطیع واجی:
سطح بعدی تقطیع کلمه, واج است. واج کوچکترین واحد آوایی است که می تواند تمایز معنی ایجاد کند. مانند: “بال – سال” که براساس یک واج معنی آن تغییر کرده است.کلمه به کمک توالی حروف الفبایی که تمامی واج های آن کلمه را بازنمایی می کنند, معنی پیدا می کند.کودک باید یاد بگیرد که کلمه مجموعه ای از واج هاست و باید بتواند بین حروف خاص و واج های خاص ارتباط و تناظر برقرار کند.این همان مفهوم تطابق یا تناظر واج – نویسه است. تقطیع واجی نقش بسیار مهمی در یادگیری خواندن بازی می کند و هیچ یک از شکلهای واج شناسی (هجایی و درون هجایی) چنین اهمیتی ندارد.
تقطیع واحدهای درون هجایی:
شکل سوم تقطیع کلمه اینگونه تعریف می شود که کلمات می توانند به واحدهای بزرگتر از واج یعنی واحدهایی شامل دو یا چند واج, اما کوچکتر از هجا تقطیع شوند. گاسوامی و برایانت این واحدها را که حد واسط واج و هجا هستند, واحدهای درون هجایی می نامند. این واحدها می تواند در ابتدا و انتهای کلمات بصورت مشترک باشد. در صورت وجود آن در ابتدای کلمه آن را متجانس / هم تجانس گویند. در صورت وجود دو واج مشترک در انتهای کلمه آن را هم قافیه می نامند. متجانس: داس _ دام هم قافیه: سوپ _ توپ
آزمون آگاهی واج شناسی و ویژگیهای روانسنجی آن توسط دکتر مهدی دستجردی کاظمی و دکتر زهرا سلیمانی در سال ۱۳۸۹ در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش انجام شده و کلیه مطالعات روانسنجی, روایی و پایایی آن مشخص و در جزوه آزمون ثبت گردیده است.
با احترام به دستاوردهای این بزرگواران و با هدف بهره برداری از آزمون در تشخیص و درمان اختلال خواندن، کارگروه کشوری IEP خواندن تلاش بسیار برای دردسترس قرار دادن برای همکاران نمود .
در نهایت با اقتباس از این آزمون، کتابچه تست کامل آزمون آگاهی واج شناسی با دستورالعمل و راهنمای نمره دهی با تصاویر رنگی توسط سرکار خانم مریم کاهی تهیه شده که در همین سایت به عنوان محصول قابل تهیه است.
بی شک تشخیص زودهنگام اختلال یادگیری حتی در سنین زیر دبستان از مزایای قابل توجه این آزمون است که در کنار اعتبار سنجش و پایه اساسی شروع درمان اختلال خواندن از نکات قابل تامل این آزمون است.
همچنین لازم به ذکر است که گام شروع درمان مشکلات ویژه ی خواندن با واج شناسی است که پس از آزمون و تعیین نقاط ضعف و اشکال می توان به اصلاح و یا تقویت آن پرداخت.
در این خصوص نیز اپلیکیشن اندرویدی با نام آگاهی واجی برپایه علمی آزمون توسط سرکارخانم مریم کاهی تهیه شده است که می تواند در اختیار معلمان، اولیا، دانش آموزان قرار گیرد. دسترسی و لینک دانلود بازی آگاهی واجی در همین سایت بخش محصولات وجود دارد.
نحوه اجرای آزمون آگاهی واج شناسی:
- قبل از اجرا, مقدمه و کلیه تصاویر آزمون مورد مطالعه آزمونگر قرار گیرد.
- بعد از ایجاد ارتباط مناسب با آزمودنی و قرار گرفتن در محیط مناسب (آرام و بدون فشار روانی) آزمون انجام شود.
- کتابچه تست بصورت عمودی روی میز قرار گیرد. (متن سوال به سمت آزمونگر و تصاویر جلوی آزمودنی)
- سعی شده از تصاویر واضح استفاده شود, ولی در صورت عدم شناخت آن توسط آزمودنی آنرا نام و سپس آزمون را ادامه دهید.
- سرعت و کیفیت در بیان کلمات توسط آزمونگر باید ثابت و یکنواخت طبیعی و غیر مصنوعی باشد.
- پاسخ های آزمودنی در طول جلسه نه در مقابل بلکه دور از چشم وی توسط آزمونگر در برگه پاسخنامه ثبت می گردد.
- برای هر خرده آزمون سوالات نمونه با هدف درک کامل نحوه پاسخ دهی با عنوان “کوشش” مطرح شده که توسط آزمونگر مطرح و توسط خود وی (آزمونگر) پاسخ دهی می شود. پس از طرح کوششها, متن سوال مطرح و تصاویر نشان داده می شود. در اجرا ترتیب رعایت گردد.
- در واکنش به پاسخ های آزمودنی نباید آزمونگر طوری رفتار نماید که نشان دهنده درستی یا نادرستی پاسخ باشد. رفتار بایستی کاملا خنثی, یکنواخت و ثابت باشد. یعنی از لغات ثابت و بی معنی و خنثی استفاده شود.
دریافت پک آزمون جهت استفاده همکاران حوزه مشکلات ویژه ی یادگیری:
آزمون آگاهی واج شناسی
دریافت بازی اندرویدی آگاهی واجی جهت پیشگیری و یا درمان اختلال در خواندن
مناسب برای پیش از دبستان (پیشگیرانه)
دانش آموزان ابتدایی دارای اختلال خواندن (ترمیم و تقویت)
بازی آگاهی واجی
